D’Hondt Sistemi Tarihi
Sistemin Kökeni
D’Hondt sistemi, Belçikalı matematikçi Victor D’Hondt tarafından 19. yüzyılda ortaya atılan ve bazı parlamentolarda milletvekili dağılımını belirlemek amacıyla kullanılan nispi temsil sistemidir. Bu sistem, oyların partilere göre adil bir şekilde dağıtılmasını sağlayarak, seçimlerde daha düşük oy oranlarına sahip partilerin de temsil edilmesini amaçlar.
Türkiye’de D’Hondt Sistemi
Türkiye’de ilk olarak 1961 Anayasası’yla kabul edilen D’Hondt sistemi, daha sonra yapılan anayasa değişiklikleri ve seçim kanunlarıyla süreç içerisinde değişikliklere uğramıştır. Günümüzde Türkiye, genel seçimlerde D’Hondt sistemini kullanarak milletvekili dağılımını belirlemektedir.
D’Hondt Sistemi Nasıl Çalışır?
Temel İlkeler
D’Hondt sistemi, seçim bölgelerinde alınan oy sayılarını kullanarak, partilere göre milletvekili dağılımını belirlemeye çalışır. Bu sistemde, seçim bölgesinde toplanan toplam oy sayısının, ilan edilen milletvekili sayısına bölünmesiyle bir bölme işlemi gerçekleştirilir. Ardından, her parti için bölme işleminden elde edilen sayıya göre sıralama yapılır ve milletvekilleri bu sıralamaya göre dağıtılır.
D’Hondt Sistemi İle Milletvekili Dağılımı
Öncelikle seçim bölgesindeki toplam milletvekili sayısı belirlenir. Sonrasında her parti için oy sayıları, milletvekili sayısına kadar bölümlere ayrılır. Bu bölümler sıralanır ve en yüksek bölüm değerlerine sahip olan partilere milletvekilleri tahsis edilir.
Örnek Durumlar
Diyelim ki bir seçim bölgesinde 5 milletvekili seçilecek ve üç parti A, B ve C sırasıyla 100.000, 80.000 ve 20.000 oy aldı. D’Hondt sistemine göre, her parti için 1’den 5’e kadar olan sayılarla bölüm işlemi yapılır ve sonuçlar sıralanır:
| Parti | Bölüm 1 | Bölüm 2 | Bölüm 3 | Bölüm 4 | Bölüm 5 |
|---|---|---|---|---|---|
| A | 100.000 | 50.000 | 33.333 | 25.000 | 20.000 |
| B | 80.000 | 40.000 | 26.667 | 20.000 | 16.000 |
| C | 20.000 | 10.000 | 6.667 | 5.000 | 4.000 |
Bu örnekte, en yüksek bölüm değerlerine göre 5 milletvekilinin dağılımı şu şekilde olacaktır: Parti A 3 milletvekili, Parti B 2 milletvekili ve Parti C ise milletvekili çıkaramayacaktır.
D’Hondt Sistemi ve Türkiye
Türkiye’deki Seçim Kanunu
Türkiye’de D’Hondt sistemi, 1982 Anayasası ve 1983’te kabul edilen Seçim Kanunu ile kullanılmaya başlamıştır. Türkiye’deki seçimlerde, seçim bölgelerinde 18 ila 36 arasında değişen milletvekili sayısı bulunmaktadır. D’Hondt sistemi, bu milletvekili sayısına göre oy dağılımını belirler.
Türkiye’deki Uygulamalar
Türkiye’deki seçimlerde, partilerin seçime girebilmesi için %10’luk seçim barajını geçmeleri gerekmektedir. Bu durum, D’Hondt sistemi ile milletvekili dağılımının belirlenmesini etkilemektedir. Seçim barajını aşan partiler, D’Hondt sistemi ile milletvekili dağılımına tabi tutulurken, barajın altında kalan partiler ise milletvekili çıkaramazlar. Bu durum, bazı eleştirilere konu olsa da, Türkiye’de istikrarlı hükümetlerin kurulmasına katkı sağlamaktadır.
D’Hondt Sistemi ve Türkiye’deki Siyaset
D’Hondt sistemi, Türkiye’deki siyasi partilerin seçim stratejilerini ve seçmenin oy kullanma eğilimlerini etkilemektedir. Özellikle küçük partiler, seçim barajını aşmak için ittifaklar kurarak D’Hondt sistemiyle daha fazla milletvekili çıkarmaya çalışmaktadırlar. Ayrıca, seçmenler de stratejik oy kullanarak, kendilerine yakın olan ancak barajı aşabilecek partilere oy vermeyi tercih etmektedirler.
D’Hondt Sistemi’nin Avantajları ve Dezavantajları
Avantajları
- D’Hondt sistemi, daha düşük oy oranlarına sahip partilerin de temsil edilmesini sağlayarak, nispi temsiliyeti artırır.
- İttifaklar ve stratejik oy kullanma eğilimleri nedeniyle, daha istikrarlı hükümetlerin kurulmasına yardımcı olur.
- Seçim süreçlerinin daha şeffaf ve adil olmasını sağlar.
Dezavantajları
- %10’luk seçim barajı nedeniyle, bazı partilerin temsil edilmemesi demokratik açıdan eleştirilmektedir.
- Küçük partilere oranla büyük partilerin daha fazla avantaj sağladığı düşünülmektedir.
- Bazı durumlarda, seçmenlerin gerçek tercihlerini yansıtmayan stratejik oy kullanma eğilimleri ortaya çıkmaktadır.
Diğer Seçim Sistemleri ile Karşılaştırma
Nisbi Temsil Sistemi
Nisbi temsil sistemi, partilere oy oranlarına göre milletvekili dağılımı sağlayan bir sistemdir. D’Hondt sistemi de nisbi temsil sistemi çatısı altında değerlendirilmekle birlikte, farklı hesaplama yöntemleri kullanmaktadır. Nisbi temsil sistemi, daha adil bir temsil sağlamak için kullanılsa da, bazı durumlarda istikrarsız hükümetlerin oluşmasına neden olabilir.
Çoğunluk Sistemi
Çoğunluk sistemi, seçim bölgelerinde en fazla oy alan partinin tüm milletvekillerini kazandığı bir sistemdir. Bu sistemde, küçük partilerin ve azınlıkların temsili zorlaşmaktadır. Ancak, çoğunluk sistemi sayesinde daha güçlü ve istikrarlı hükümetler kurulabilmektedir. D’Hondt sistemi ile çoğunluk sistemi arasındaki temel fark, D’Hondt sisteminin nispi temsili ön planda tutarak daha adil bir milletvekili dağılımı sağlamaya çalışmasıdır.